تست های آزمایش خون

تست های آزمایش خون – شمارش کامل سلول های خونی (CBC)

تست های آزمایش خون : شمارش سلول های خونی آزمایشی ، یکی از تست های آزمایش خون است که به منظور بررسی سلامت عمومی و یافتن اختلالات مختلف سلامتی مانند کم خونی ، عفونت و سرطان خون به کار می ر ود . موارد زیر از آزمایشگاه درخواست می گردد :

هموگلوبین (Hemoglobin)

پروتئین حامل اکسیژن در گلبول قرمز است که میزان آن تعیین کننده ی کفایت خون است . مقادیر نرمال هموگلوبین براساس سن و جنس در افراد متغیر است . این مقدار در مردان بالغ 13.6 – 17.2 g/dl  و در زنان بالغ 12.0 – 15.0 g/dl  می باشد .

زمانی که غلظت هموگلوبین خون در مردان بالغ کمتر از 14 ( هماتوکریت کمتر از 42% ) و در زنان بالغ کمتر از 12 ( هماتوکریت کمتر از 37% ) باشد بعنوان آنمی تعریف می شود که بر اساس علل آن باید توسط سایر تست های آزمایشگاهی بررسی شود .

هماتوکریت ( Hematocrit)

نسبت حجم  اریتروسیت ها (متداول ترین نوع یاخته های خونی است و در بدن مهره داران ، نقش اصلی رساندن اکسیژن از شُش ها / یا آبشُش ها به بافت ها ، را بازی می کند ) به کل حجم خون هماتوکریت نام دارد .

اریتروسیت ها جزء عمده ی سلول های خونی هستند که به سبب تحریک اریتروپوئز در مغز استخوان ( توسط آندروژن ها) تولید می شوند . مقادیر نرمال اریتروسیت ها در مردان 49-39 %  و در زنان 43-33 % است .

در موارد کاهش حجم خون (در هنگام خونریزی های حاد و شدید ، اسهال ، استفراغ ، سوختگی ، تب و مصرف دیورتیک ها ) به طور کاذب هماتوکریت بالا می باشد .

معیارهای سلامت گلبول های قرمز بعنوان ایندکس های گلبولی نام دارند .

• Mean corpuscular volume (MCV) = 76 -100 fl( میانگین حجم  سلولی ) : (femtoliter = 10^-15 L)

کاربرد این ایندکس در تقسیم بندی و تشخیص افتراقی انواع کم خونی ها است .

MCV بالاتر از 100 ، آنمی ماکروسیتر MCV کمتر از 80 آنمی میکروسیتر نامیده می شوند .

MCH (متوسط هموگلوبین سلولی ) : این ایندکس در تشخیص افتراقی کم خونی ها کاربرد دارد .

MCHC (متوسط غلظت هموگلوبین سلولی ) : این ایندکس سلولی نیز در تشخیص نوع کم خونی و کنترل کیفی  آزمایشگاه کاربرد دارد .

دامنه ی توزیع سلولهای قرمز (RDW) : در تقسیم بندی کم خونی ها بر اساس MCV و RDW و همچنین در تمایز نوع  کم خونی فقر آهن از انواع تالاسمی به کار می رود .

تقسیم بندی اختلالات گلبول های قرمز بر اساس MCV ، RDW عبارتند از :

RDW پایین ، MCV پایین در تالاسمی مینور

RDW طبیعی ، MCV پایین در تالاسمی مینور و کم خونی ناشی از بیماری های مزمن

RDW بالا ، MCV پایین در کمبود آهن ، بیماری هموگلوبین H ، S و بتا تالاسمی

RDW نرمال ، MCV نرمال در افراد سالم و کم خونی ناشی از بیماری های مزمن

RDW بالا ، MCV طبیعی در مراحل اولیه ی کمبود آهن ، ویتامین B12 و فولات و یا کم خونی سلول داسی شکل

RDW طبیعی ، MCV بالا در کم خونی آپلاستیک و سندرم میلوپلاستیک

RDW بالا ، MCV بالا در کمبود ویتامین B12 و فولات ، کم خونی همولیتیک ایمنی و الکلیسم

شمارش Leukocytes  (گلبول های سفید) : تعداد نرمال لوکوسیت ها 3.2 – 9.8 X 10⁹ / L است .

تست تعداد تمایز یافته لوکوسیت ها (WBC diff) : تعداد کل هر یک از اجزاء گلبول های سفید اعم از نوتروفیل ، لنفوسیت ، مونوسیت ، ائوزینوفیل ها و بازوفیل ها را مشخص می کند .

کاربرد این تست در تشخیص اختلالات میلوپرولیفراتیو ، میلودیسپلازی و سایر اختلالات خونی است.

لوکوسیتوز : افزایش تعداد لکوسیت هاست .

لوکوپنی : کاهش کلی تعداد لوکوسیت هاست .

Granulocytes : گرانولوسیت ها ، لوکوسیت هایی هستند که در سیتوپلاسم خود حاوی گرانول می باشند و شامل  ائوزینوفیل ها ، نوتروفیل ها و بازوفیل ها هستند .

Neutrophils : نوتروفیل ها حدود 56% از گلبول های سفید با هسته های چند سگمانته هستند که عملکرد اصلی آنها فاگوسیتوز میکروب ها است و انواع نابالغ آنها در خون ” باند” (Bands) نامیده می شود .

علل لوکوپنی نوتروپنیک (تعداد نوتروفیل و لوکوسیت ها کمتر از 4000) : به دلیل کاهش تعداد یا تولید غیر موثر لوکوسیت ها در مواردی مانند عفونت ها ، مصرف داروها و مواد شیمیایی ، اشعه ی یونیزان ، بیماری خونی ، کمبود فولات و ویتامین B12 ، کم خونی آپلاستیک ، کاهش طول عمر لکوسیت ها ، توزیع غیرطبیعی لکوسیت ها ، نقایض  متابولیکی مادرزادی خاص و نقایص ایمنی می باشد.

علل نوتروفیلی (افزایش تعداد مطلق نوتروفیلی بیش از 8000) : در موراد عفونت های حاد ، التهاب نظیر واسکولیت ، مسمومیت ، خونریزی حاد ، همولیز حاد گلبول های قرمز ، نکروز بافتی ، حالات فیزیولوژیک نظیر ورزش ، استرس های روحی ، قاعدگی و زایمان و تجویز استروئیدها می باشد .

Eosinophils :  مقادیر نرمال ائوزینوفیل ها 0-0.5 x 10⁹ / L می باشد . 3% از لوکوسیت ها ، ائوزینوفیل ها هستند که در موارد آلرژیک و عفونت های انگلی افزایش نشان می دهند (ائوزینوفیلی) . ائوزینوفیلی بیش از 5% یا قدرمطلق بیش از 500 نیاز به بررسی بیشتری دارد .

Basophils : بازوفیل ها مقادیر نرمال 0-0.2x 10⁹/L دارند. 5/0% از لوکوسیت ها ، بازوفیل هستند که بطور طبیعی میزان آن در شب افزایش و در صبح کاهش می یابد .

نقش این سلول ها در پیوند با IgE است که با آزادسازی هیستامین از گرانول ها سبب ایجاد واکنش های حساسیتی می  شود .

Monocytes : مقادیر نرمال مونوسیت ها 0.8x 10⁹/L است . مونوسیت ها بزرگترین سلول های خونی هستند که 4% از لوکوسیت ها را به خود اختصاص می دهند . مقادیر بیش از 10% و قدرمطلق بیش از 5000 (مونوسیتوز) می باشد که در مواردی مثل لوسمی ، لنفوم و … دیده می شود .

علل مونوسیتوز ( در بیش از 10% تعدادکل گلبول های سفید خون تعداد مطلق بیش از 500 است ) : لوسمی مونوسیتیک  و یا سایر لوسمی ها ، لنفوم های بدخیم ، بعد از اسپلنکتومی ، کولیت اولسراتیو .

Lymphocetes : لنفوسیت ها با مقادیر نرمال 1.0-4.8×10⁹/L ، سلول های مونونوکلوئر بدون گرانول سیتوپلاسم هستند که 34% از لوکوسیت ها را تشکیل می دهند و شامل دو نوع سلول T-cell و B-cells می باشند.

علل لنفوسیتوپنی : در این حالت تعداد لنفوسیت ها به دلایلی چون افزایش تخریب لنفوسیت ها ، بدخیمی ها یا در بیماری هایی مثل لوپوس اریتماتوز و نارسایی کلیوی به کمتراز 1500 در بالغین و کمتر از 3000 در کودکان می رسد .

علل لنفوسیتوز ( بیش از 4000 در بالغین و بیش از 7200 در نوجوانان ) : عفونت های ویروسی ، تیروتوکسیکوز ، بیماری آدیسون ، نوتروپنی ، لوسمی لنفوسیتیک ، بیماری کرون ، کولیت اولسراتیو ، واسکولیت

Platelets : پلاکت ها با مقادیر نرمال 130,000-400,000/mm³ ، کوچک ترین سلول های خونی هستند که فونکسیون  آنها حفظ انسجام عروق خونی و ایجاد هوموستاز می باشد . این سلول ها از مگاکاریوسیت ها در مغز استخوان تولید می شوند .

طول عمر متوسط پلاکت ها 7 روز است .

ترومبوسیتوز : افزایش  پلاکت ها از حد نرمال در مواردی مثل ترومبوسیتوز اولیه ، کم خونی فقر آهن یا اسپلنکتومی ، ترومبوسیتوز نامیده می شود .

علل ترومبوسیتوپنی : کمبود پلاکت در مواردی مثل ترومبوسیتوپنی اتوایمیون ، سیروز کبدی ، لوسمی ها و …

اسمیر خون محیطی

تست اسمیر خون محیطی یک از تست های آزمایش خون است که برای بررسی شکل و اندازه ی سلول های خونی و یا بررسی وجود اشکال نارس گلبول های قرمز و سفید به کار می رود . وجود اشکال نارس سلول های خونی (Blast) ، نشان دهنده ی اختلال در سیستم خونی و فعالیت بیش از حد مغز استخوان است که این افزایش فعالیت می تواند به دلایلی مثل جبران کمبود سلول خونی یا بدخیمی ها باشد .

موارد مشاده شده در اسمیر خون محیطی :

o        پوئی کیلوسیتوز : به وجود اشکال غیر طبیعی RBC در خون محیطی ، پوئی کیلوسیتوز اطلاق می شود . مثلاً  وجود آکانتوسیت ها (سلولهای خاردار) در بیماریهای شدید کبد یا شیستوسیت ( سلول های تکه شده در اندازه های مختلف) در آنمی های همولیتیک و یا وجود سلول های هدف target cell در بیماری های کبدی و  تالاسمی

o        آنیزوسیتو : وجود گلبول های قرمز با اندازه های متفاوت

o        انکلوزیون های لکوسیت ها

o        اختلالات پلاکت

تست های آزمایش خون ؛ آسپیراسیون مغز استخوان :

در ارزیابی مورفولوژی سلول های خونی ، بررسی سلولاریته و انواع آنمی ها ، احتمال لوسمی یا لنفوم ، ارزیابی ذخایر آهن و بررسی موارد تب ناشناخته به کار می رود .

Reticulocyte count :

رتیکولوسیت ها با مقادیر نرمال 0.1-2.4% RBC در تشخیص وجود اریتروپوئز غیر مؤثر و یا  کاهش تولید گلبول قرمز بکار می روند و افزایش آن بیانگر پاسخ مناسب و افزایش فعالیت مغز استخوان در برابر آنمی همولیتیک یا از دست دادن خون از طریق تولید گلبول قرمز است .

رتیکولوسیت ها ، اریتروسیت های نابالغی هستند که به تازگی از مغز استخوان آزاد شده اند . کاهش هماتوکریت بخصوص در موارد آنمی همولیتیک سبب افزایش رتیکولوسیت ها می شود . کاهش رتیکولوسیت ها در صورت وجود آنمی ، نشان دهنده ی نارسایی نسبی مغز استخوان در افزایش خون سازی است .

تست اندازه گیری آهن سرم :

این تست کی از تست های آزمایش خون است که در تشخیص افتراقی کم خونی ها بکار می رود و در تشخیص هموکروماتوز و هموسیدروز کمک کننده است . ذخایر پایین آهن سرم (کمتر از 50 میکرو گرم در دسی لیتر) پاتولوژیک است که در این موارد باید سطح فریتین سرم اندازه گیری شود .

فریتین (پروتئین اصلی ذخیره ی آهن در بدن) : سطوح کمتر از 10 (نانوگرم در میلی لیتر) در زنان و 20 (نانو گرم در میلی لیتر) در مردان بیانگر کمبود ذخایر آهن است .

ظرفیت کلی اتصال آهن سرم (TIBC) : تست TIBC در تشخیص افتراقی آنمی ها بکار می رود . در آنمی فقر آهنTIBC افزایش می یابد ( بیش از 420 میکروگرم در دسی لیتر) و در سایر کم خونی های میکروسیتر TIBC کاهش می  یابد .

الکتروفورز هموگلوبین های سرم

آنالیز هموگلوبین های سرم در تشخیص انواع تالاسمی و سایر هموگلوبینوپاتی ها بکار می رود . بالا بودن میزان HbA₂بیش از 4% در یک بیمار آنمیک بیانگر وجود تالاسمی بتا است و بالا بودن HbF در نوزادان نارس دیده می شود . نوعی از هموگلوبین (HbA_1C) نیز در پیگیری درمان بیماران دیابتیک کاربرد دارد .

منبع : گروه علم و سلامتی روبینا بازار